Dittrichring 22/24
Op de fundamenten van de verloren gegane burcht Lipzi (al vermeld in 1015!), bevindt zich aan de Dittrichring/Fleischergasse het ooit meest gevreesde gebouw van Leipzig: de Stasicentrale.
Dit gebouw van 1913 was oorspronkelijk ontworpen voor een brandverzekeringsmaatschappij door stadsarchitect Hugo Licht & Carl Poser. Vanwege de ronde ingang wordt het ook wel ‘Runde Ecke’ genoemd. Vanaf de oorlog was de Gestapo hier gevestigd, later de Amerikaanse militaire administratie, daarna de Sowjet-bevrijdingsmacht, die zich langzaam tot bezetter ontpopte. In 1953 vond in de DDR de eerste opstand achter het ‘ijzeren gordijn’ plaats. Dit was de aanleiding om de 1000 man tellende geheime dienst, de Stasi (Staatssicherheit) fors uit te breiden in alle districten van de DDR. Zo fors, dat er in Leipzig een bruine nieuwbouw bij kwam in de jaren zeventig, nagenoeg zonder ramen en ingangen op de begane grond, omgeven door hoge muren met prikkeldraad.
Het is de moeite waard dit gebouwencomplex eens goed van alle kanten te bekijken. De ommuringen zijn bijna compleet afgebroken. Aan de ringzijde bevindt zich ook nog een samengesteld monument (sokkel van Max Klinger) voor Richard Wagner, die pakweg 50 meter hier vandaan geboren is. Aan de gevel van de Runde Ecke zijn twee bordjes te zien. Het ene geeft aan wanneer Leipzig door het Amerikaanse leger werd bevrijd en het andere wanneer het gebouw door de burgers in 1989 bezet werd.
In het complex zelf is nu een Stasi-museum te vinden, een schoolmuseum en het Stasi-archief voor de regio Leipzig. Iedere burger heeft het recht daar zijn eigen Stasi-dossier te lezen. Vermoedelijk een kwart van de bevolking is op de een of andere manier in dossiers opgenomen. Staatsvijanden hebben dossiers die honderden bladzijdes dik zijn. De Stasi was niet alleen een geheime dienst, maar ook een geheime politie met eigen politiebureaus en eigen gevangenissen. De Stasi heeft een diepe kloof achtergelaten tussen daders en slachtoffers, die nog steeds leven, die beide deels nog maatschappelijk actief zijn. Het Stasi-museum geeft interessante informatie over de organisatiestructuur, werkwijze (o.a. met geursporen en eigen afdeling voor controle van de post) en ernstige ingrepen in de privésfeer van mensen.
Toen de Berlijnse muur in 1989 viel en de burgerrechtsbeweging deze regionale Stasicentrale bezette, telde de Stasi bijna 100.000 medewerkers. Minstens 173.000 ‘inofficiële medewerkers’ heeft de Stasi in de loop der jaren gehad in het hele land. Na de grote demonstratie van 9 oktober (zie Nicolaikerk) in Leipzig merkten veel gezagsdragers dat hun rol uitgespeeld was en de Stasi begon dossiers te vernietigen. De burgerrechtsactivisten wilden dit verhinderen en bezetten op 4 december het gebouw geweldloos. De papiersnippers van vele dossiers zijn bewaard en zouden weer bij elkaar gepuzzeld moeten worden. Tot nu toe is dit niet gelukt. De aktes uit de regio Leipzig die wel gered zijn, zijn hier gearchiveerd. Zo kunnen mensen vaststellen welke collega’s, buren, vrienden of familieleden ‘inofficiële medewerkers’ van de Stasi waren en de oorzaak zijn van hun beroepsverbod, justitiële vervolging of anderszins beperkte vrijheid. Het museum is gratis toegankelijk. Er zijn Duitse rondleidingen rond verschillende thema’s te krijgen.
*Bronnen:
Hocquél, Wolfgang; Leipzig, Architektur von der Romanik bis zur Gegenwart, Passage Verlag Leipzig 2003
Musea en gedenkplaatsen:
Stasi-museum en Stasi-archief Leipzig, Dittrichring 22/24, Leipzig
BStU, Außenstelle Halle (Stasi-archief), Blücherstrasse 2 , Halle
Stasi-bunker Machern, Machern
Hinrichtungsstätte (centrale, geheime executieplaats van de DDR) Alfred-Kästner-Straße, Eingang Arndtstraße 48, Leipzig
Zeitgeschichtliches Forum Leipzig (gratis toegankelijk museum over de geschiedenis van de DDR), Grimmaische Str. 6, Leipzig